آسیب شناسی انتخابات و جایگاه مجلس و مردم (بخش اول)
سیدعلی ادیانی
مقدمه
در نظامهای سیاسی دنیا، میزان مداخله مردم در اداره کشور مبین علاقه مندی یا بی اعتنائی مردم نسبت به حکومتهاست. مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نقش مردم در حدوث وبقای حکومت اسلامی،نقش اساسی و تعیین کننده است.
برابر قوانین موضوعه ، اداره امور کشور بر اداره مردم استوار است واداره مردم از طریق انتخابات تجلی و ظهور می یابد. در مملکت ما انتخابات ،مظهر اعمال اراده ملی در چگونگی ساختار سیاسی وحکومتی کشور است.در نظام اسلامی ایران ،انتخابات مجلس شورای اسلامی با توجه به جایگاه مجلس بسیار مهم می باشد، زیرا مجلس یکی از مصادیق اسلامیت وجمهوریت نظام است. تعبیر حضرت امام (ره): «مجلس شورای اسلامی که در رأس تمام نهادهای نظام جمهوری اسلامی است از ویژگی های خاصی بر خوردار است که مهم ترین آنهااسلامی – ملی بودن آن است. »
ازآنجائی که نمایندگان مجلس شورای اسلامی منتخب مردمند می توان گفت که نمایندگان باید نمادی از معدل قابلیتهاو لیاقتهای مردم حوزه انتخابیه خویش باشند تا بتوانند زمینه اقتدار و کار آمدی مجلس را فراهم نمایند . بدیهی است که تحقق این امور مشروط به شناخت جایگاه مجلس ووظائف نمایندگان و انتخاب آگاهانه از سوی مردم است.
در این نوشتار سعی شده است تا با تبیین مسائل نظری مربوط به مجلس شورای اسلامی وارائه راهکارهای مناسب،گامی در جهت اعتلای فرهنگ انتخابات و تنویر افکار عمومی به منظور انتخاب اصلح در عرصه انتخابات،برداشته شود . امید است صاحب نظران و اندیشه مندان عالیقدر ، مولف رادر تکمیل یا تصحیح مطالب مندرج ،یاری وارشاد فرمایند.
وظایف نمایندگان مجلس شورای اسلامی
یکی از مسائل اصلی و زیر بنائی در امر انتخابات مجلس شورای اسلامی این است که مردم و کلیه رای دهندگان به داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی ، قبل از هر چیز و پیش از این که به انتخاب نماینده مورد نظر خود فکر کنند ، باید به جایگاه مجلس در نظام اسلامی ، وظائف ، اختیارات و صلاحیتهای مجلس شورای اسلامی و بالتبع به ویژگیهای لازم و معقول ومرتبط کاندیداها با مجلس ، بیندیشند.
اگر افراد به حدود وظائف و جایگاه مجلس بی توجه باشند ممکن است نماینده ای غیر کارآمد و غیر متجانس با مجلس را بر گزینند ، در این صورت دو ضرر بزرگ متوجه نظام، کشور، استان مربوطه و مردم حوزه انتخابیه خواهد شد:
1-جایگاه مجلس تضعیف گردیده و سطح کار آمدی مجلس تنزل می یابد.
2- نماینده مردم کاراصلی مجلس و انجام وظائف نمایندگی خویش عاجز و ناتوان بوده ، بر همین اساس در تصمیمات مجلس یا اصلا حضورجدی نخواهد داشت و یا حضوری کم رنگ وغیر مطلوب دارد.به نظر میرسد که یکی از راههای اصلی تقویت مجلس و انتخاب کاندیدای اصلح ، آشنائی مردم با وظائف و اختیارات مجلس در قانون اساسی است. بر همین مبنا در ذیل بطور اجمالی به بخشی از وظایف و اختیارات مجلس و نمایندگان اشاره می گردد :
1) وضع قوانین در حدود مقرر درقانون اساسی (اصل۷۱)
2) تحقیق و تفحص در تمام امور کشور (اصل۷۶)
3) حق اظهارنظر در همه مسائل داخلی و خارجی کشور (اصل ۸۴)
4) هر نماینده در مجلس نماینده کل ملت بوده ودر برابر تمام ملت مسئول است (اصل۸۴)
5) استیضاح وزیر یا هیأت وزیران (اصل۸۹)
6) استیضاح رئیس جمهور (اصل ۸۹)
7) رسیدگی به شکایات مردم از طرز کار مجلس،قوه مجریه و قوه قضائیه (اصل ۹۰)
8) تصویب بودجه سالانه کل کشور (اصل ۵۲)
9) اظهار نظر ، تصویب یا عدم تصویب لوایح و طرحهای قانونی (اصل ۷۴)
10) تأیید یا عدم تأیید برقراری حکومت نظامی توسط دولت.
11) نظارت بر کلیه امور کشور به منظور حسن اجرای مصوبات مجلس و ...
مسئولیت و نقش مردم در انتخاب اصلح
در حکومت اسلامی نقش مردم در اداره امور و استقرار نهادهای حکومتی نقش کلیدی ومحوری است از آنجائیکه مجلس تبلور نظارت عمومی بر اداره کشور بوده و مظهر جمهوریت و مقبولیت نظام است به مصداق حدیث نبوی «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته» مسئولیت مردم در حضور آگاهانه و انتخاب محققانه امری اساسی و سرنوشت ساز است .
احساس مسئولیت و بی تفاوت نبودن مردم در امر انتخابات وتلاش جدی به منظور انتخاب نماینده اصلح از جهات اعتقادی ، سیاسی ،اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه ای بر خوردار است زیرا :
1) از نظر اسلام،انسان موجودی مسئول است.انسان مسلمان در قبال جامعه وتک تک انسانها،بالاخص در برابر مسلمین و جامعه اسلامی و ملی خویش دارای مسئولیت است.
دراین مورد پیامبر اسلام (ص) فرمود: «هر کس صبح کند وبه امور مسلمین همت نگمارد مسلمان نیست »
بدون تردید یکی از مصادیق اهتمام درامور مسلمین ایران ، حضور مسئولانه وجدی در صحنه انتخابات مجلس شورای اسلامی است.
2) حفظ نظام اسلامی ایران برابر نظر فقهای عظام، حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری ، امری واجب است و می دانیم که مقدمه امر واجب نیز واجب است. از آنجائی که نهاد مجلس جزء لاینفک حکومت اسلامی است ، لذا تمهید مقدمات و تلاش در جهت استقرار مجلس شورای اسلامی و گزینش نماینده ای توانمند ، کارآمد ومتعهد در راستای حفظ نظام اسلامی ، از سوی مردم امری ضروری است.
3) حضور قوی ، ضعیف و یا بی تفاوتی مردم در عرصه انتخابات دارای بازتاب داخلی و خارجی است .لذا احساس مسئولیت مردم در قبال انتخابات مجلس موجب تقویت نظام و تضعیف ویأس دشمنان اسلام و ایران خواهد بود .
4) در قلمرو مسئولیت انسان ، انتخابات مجلس یک تکلیف دو سویه است:
الف) داوطلبان نمایندگی مجلس موظفند خود را آن گونه که هستند به مردم بشناسانند.
ب) مردم مسئولیت دارند که اولاً : در مورد کاندیداها به هر طریق ممکن و معقول تحقیق نموده وکاندیداها را آن گونه که هستند بشناسند نه آنگونه که خود را می نمایانند.
ثانیاً: درمیان داوطلبان لایقترین فرد و شخصیت متناسب با جایگاه و اختیارات مجلس را برگزینند .
5) از نظر اسلام هر فرد در برابر رأیی که به هر کسی می دهد در نزد خدا و مردم و فردای قیامت مسئول است و باید پاسخگو باشد.
اگر رأی انسان مبتنی بر شناخت و تحقیق بوده وبه دور از حب و بغض ومطامع دنیوی باشد، ان شاءا… نزد خداوند مأجور است و الا در مقابل ملت و مردم حوزه انتخابیه و حتی نسلهای آینده مسئول و مقصر است. زیرا با عدم توجه به مسئولیت و رسالت دینی و ملی خویش صدمه ای جبران ناپذیر به منافع ومصالح مردم وارد نموده است.
در تأیید این مطلب به یک مسأله تاریخی استشهاد می گردد. خلیفه دوم برای تعیین جانشینی خود دستور دارد که شورای پنج نفره تعیین گردد تا آن شورا خلیفه بعدی را تعیین کند. علی (ع) و عبدالرحمن بن عوف از جمله عضو شورا بودند و مسئولیت اصلی این شورا بیشتر به عهده عبدالرحمن بن عوف بود . شورای مذکور بنا به ادله ای که در تاریخ ثبت است با تصمیم نهائی عبدالرحمن بن عوف ، به خلافت عثمان رأی دادند.
در مورد این تصمیم سلیمان کتانی دانشمند مسیحی به خاطر رأی بیجا به عثمان در مذمت و سرزنش عبدالرحمن بن عوف می گوید :اگر می دانستی تو ای آقا (عبدالرحمن بن عوف) که انسان قرن بیستم حق دارد به حساب لغزشی که چهارده قرن بر آن گذشته برسد در آن هنگام که می خواستی مردی را انتخاب کنی که زمام حکومت بر آسمان و زمین را بدست بگیرد بیش از اینها دقت به خرج می دادی .
سخن دانشمند مسیحی موید این معنی است که انسان در قبال رأیی که به هر کس می دهد مخصوصاً اگر آگاهانه نباشد و یا توأم با اغراض سیاسی و نفسانی باشد در مقابل خدا و بشریت مسئول است.
به قول سلیمان کتانی اگر عبدالرحمن در تصمیم و رأی خود دقت می کرد و تقوای الهی را رعایت می نمود ، قطعاً آن کسی که باید
6) از آنجائیکه حضور در عرصه های اجتماعی و احساس مسئولیت در قبال رخدادهای جامعه یکی از وظائف اجتماعی انسان مسلمان است لذا حضور در عرصه انتخابات مجلس را می توان یکی از مصادیق وظیفه اجتماعی دانست. این وظیفه اجتماعی باید همراه با تدقیق وتحقیق باشد نه تقلید کورکورانه .
بنابراین یکی از وظائف و مسئولیت مردم در انتخابات این است که به افراد ، آگاهانه رأی دهند نه صرفاً براساس تأیید احزاب یا تشکیلات سیاسی ویا تأیید شخصیتها و نهادهای مذهبی. اظهار نظر احزاب و شخصیتها حداکثر می تواند شرط لازم باشد نه شرط کافی.
آنچه در این مقوله حجیت می آورد بررسی و تحقیقی است که شخص رأی دهنده به آن دست می آید. زیرا انسان مسلمان در امر رأی دادن مقلد نیست بلکه محقق است و تقلید در فروع دین جایز است نه غیر آن . در همین زمینه امام امت (ره) فرمودند:احدی شرعا نمی تواند به کسی کورکورانه و بدون تحقیق رأی بدهد و اگر در صلاحیت شخص یا اشخاص تمام افراد و گروهها نظر موافق داشتند ولی رأی دهنده تشخیص اش برخلاف همه آنها بود تبعیت از آنها صحیح نیست و نزد خداوند مسئولیت دارد.
مسئولیت و رسالت داوطلبان نمایندگی مجلس در عرصه انتخابات
کلیه برادران و خواهرانی که به عنوان داوطلب نمایندگی مجلس در انتخابات شرکت می نمایند جملگی از مسئولیت سنگین و مضاعفی برخوردارند، زیرا سیره و روش تک تک کاندیداها در تربیت سیاسی جامعه، قضاوت دیگران نسبت به اصل انتخابات وایجادیأس یا امید در مردم تأثیر کتمان ناپذیری دارد.
بنابراین نامزدهای نمایندگی مجلس در صورت بر خوردای از اندیشه رفیع و سیره عملی منیع می توانند در ارتقای فرهنگ انتخابات و اعتلای بینش سیاسی واصلاح روشهای غیر معقول گامهای موثری بردارند. بطور اجمال می توان برخی از مسئولیت های کاندیداها در عرصه رقابت انتخاباتی را به شرح ذیل برشمرد :
1- برخورداری از اخلاص
رعایت اخلاص وخلوص نیت درهمه کارهاوافعال یکی از مهمترین مسأله ای است که انسان مسلمان باید در آن را مد نظر قرار دهد. اهمیت این مطلب تا حدی است که می توان نیت را روح عمل دانست .
2- رعایت قوانین انتخابات
یکی از علل وضع قوانین ، ایجاد نظم و آرامش و جلوگیری از اغتشاش وهرج ومرج است. لذا اجرای قوانین انتخابات هم از سوی مجریان و دستگاههای ذیربط و هم از سوی مردم و کاندیداها بدون شک موجب حسن اجرای انتخابات در فضائی سالم و بدون التهاب خواهد شد.
مسئولیت داوطلبان نمایندگی در عمل به قوانین انتخابات بیش از دیگران است، زیرا کسی که خود ادعای قانونگذاری ووضع قوانین را دارد باید بیش از دیگران چه در خفا و چه در عیان مقید به رعایت قوانین در عرصه تبلیغات و انتخابات مجلس باشد و الا رفتار او ناقض ادعا یش می باشد.
3- تبلیغ بلیغ
در رقابت انتخاباتی اصل بر این است که کاندیداها برنامه واهداف خویش را بطور شفاف و کامل به مردم ابلاغ کنند.لازمه تبلیغ بلیغ این است که تبلیغات کاندیداها در قالب وظائف نمایندگان مجلس و اصول مصرح در قانون اساسی باشد ، نه مبتنی بر رفتارهای عوام فریبانه و سوء استفاده از کاستیها و نواقص موجود در جامعه .
4- حفظ حرمت رقبا و رعایت موازین شرعی
یکی از خطرها و آفاتی که ممکن است از سوی کاندیداها و یا هواداران و یاوران کاندیداها سر بزند این است که بعضی از افراد به دلیل ضعف منطق، خفت عقل و خبث باطن برای بیرون کردن رقیب می نما یند.
این ترور در قالب هتک حرمت ، تخطئه ، پخش شایعه ، پرونده سازی ، تهمت ، دروغ پردازی و … جلوه گر می شود. از بارزترین وظیفه کاندیداها حفظ حرمت یکدیگرورفاقت در عین رقابت است. لذا لازم است که تک تک کاندیداها هم خودشان عامل به موازین شرعی و اخلاقی در عرصه تبلیغات باشند و هم طرفداران خود را توصیه و مقید به اجرای این اصل اساسی انسانی و اسلامی نمایند.
5- هدف وسیله را توجیه نکند
داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی مجازهستند مجموعه ابزارها وراهکارهای قانونی ، شرعی و عقلی را برای رسیدن به هدف و ایصال به مطلوب بکار گیرند.
عرصه تبلیغات انتخاباتی را باید عرصه تجلی مدیریتهای مشروع و معقول کاندیداها دانست در عین حال کاندیداها برای رسیدن به مجلس نباید به رفتارها و اقدامات غیر انسانی و ضد اخلاقی متوسل شوند. به تعبیر دیگر طوری نباشد که در عرصه نظر تابع سیاست علوی بوده ولی در عرصه عمل مقید به سیاست اموی و ماکیا ولی باشند.
از نظر اسلام و عقل سیلم ، انسان شریف و متعهد برای رسیدن به هدف مقدس به ابزار و وعده نا مقدس متوسل نمی شود. بنابراین از منظر دین هدف وسیله را توجیه نمی کند.
در تأیید این مطلب نمونه های تاریخی در سیره معصومین (ع) فراوان وجود دارد از جمله علی(ع) در پاسخ کسی که گفت فعلاً با معاویه کاری نداشته باش. فرمود: اطلب النصر بالجور، آیا بوسیله ظلم پیروز شوم ؟
6- پرهیز از وعده و وعیدهای بیجا
یکی از نشانه های اخلاص و صداقت در رفتار سیاسی کاندیداها این است که از پرداختن به مسائلی که در قلمرو وظائف نماینده نمی باشد، پرهیز نمایند. دادن و عده های غیر معقول و خارج از اختیارات و صلاحیت نمایندگی،
اولاً: نشانه عدم صداقت کاندیدا در عرصه تبلیغات انتخابات است.ثانیاً: بیانگر عدم شناخت کاندیدا نسبت به وظائف نمایندگی است.
ثالثاً: نشانه دخالت در وظائف دیگر دستگاههای اجرائی یا قضائی است.رابعاً: موجب خفت کاندیدای مورد نظر از منظر انسانهای آگاه است.خامساً: فقدان ضمانت اجرائی وعده ها و عدم تحقق آن موجب یأس و بدبینی مردم نسبت به کل انتخابات و کاندیداها می گردد. سادساً: موجب برداشت غلط و انحرافی در ذهن برخی از مردم نسبت به وظائف و جایگاه اصلی نمایندگان مجلس می شود.
ویژگیهای لازم و ضروری برای داوطلب نمایندگی مجلس
از ویژگیهای زندگی اجتماعی بشر در قرون مختلف بالاخص در دهه های اخیر اداره جامعه بر اساس تقسیم کار است. یکی از شاخصه های رشد یافتگی و بلوغ اجتماعی در هر جامعه این است که تقسیم کار بر اساس تخصص وکار آمدی افراد باشد. واگذاری مشاغل به افراد فاقد اهلیت و صلاحیت موجب رکود کارها ، زوال جامعه و نهادهای اجتماعی است به تعبیر علی(ع) : «زوال الدول با صطناع السفل ، سپردن کارهای بزرگ به افراد نالایق و بی مقدار باعث زوال دولتهاست»
از دیدگاه اسلام و اولیای خدا مسئولیتها وپستها نوعی امانت است و امانت نیز باید به اهلش سپرده شود. قرآن کریم می فرماید: «ان الله یا مرکم ان تودوا الا مانات الی اهلها- خداوند خداوند به شما امر می کند که امانتها را البته به صاحبانش باز دهید.»
بنابراین با عنایت به اهمیت وظائف و اختیارات نمایندگان ، و کلای مردم باید نمادی از لیاقتها، فضائل و محاسن موکلین خود باشند و چنین امری عینیت پیدا نخواهد کرد مگر این که نماینده مردم از صفات برجسته و قابل قبولی برخوردار باشد. قبل از اشاره به ویژگیهای کاندیداها ذکر دو مطلب ضروری به نظر می رسد:
الف) اگرچه ویژگیها و صفات لازم برای داوطلبان نمایندگی در قانون اساسی و قوانین انتخابات مجلس شورای اسلامی ذکر گردیده است اما در این نوشتار ، از منظر دیگری به این مسأله پرداخته می شود.
ب) یکی از مسائلی که در ذهن برخی از افراد وجود دارد این است که افرادی راکه شورای نگهبان برای نمایندگی مجلس تأیید کرد هیچ فرقی با هم ندارد ،
به هر کدام که رأی داده شود تفاوتی ندارد. در تبیین این مطلب باید گفت که شورای نگهبان براساس قانون اساسی و شرائط انتخاب شوندگان که مندرج در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی است در حقیقت به حداقل و حد نصاب شرائط توجه دارد نه حد اعلای شرائط.
من باب مثال در نظام آموزشی مدارس نمره۱۰ تا۲۰ نمره قبولی است کسی که نمره ۱۰ یعنی حداقل و حد نصاب قبولی را داشته باشد قبول است و مسئولین ذیربط نام او را به عنوان کسی که قبول شده است اعلام می نمایند و می دانیم همه کسانی که قبول گردیدند در یک رتبه قرار ندارند.
بنابراین کاندیداهائی که از طرف شورای نگهبان تأیید می گردند همه در یک سطح و رتبه نیستند بلکه برخی در میان آنان اصلح و ارجحند ، لذا مردم باید با دقت و بررسی لازم با عنایت به ویژگیهای ضروری برای یک نماینده ، فرد یا افراد اصلح را در میان کاندیداها انتخاب نمایند.
در ذیل به برخی از شرائط و ویژگی ضروری داوطلبان نمایندگی اشاره می گردد:
صفات و شرائط نمایندگان مجلس را از یک جهت می توان به دو دسته تقسیم کرد :
شرائط عام کاندیدای مجلس
هر یک از داو طلبان نمایندگی علاوه بر برخی شرائط عمومی مندرج در قوانین انتخابات، شایسته است حایز شرائط ذیل باشد :
1- از اصالت خانوادگی بر خوردار باشد: انسانی که مدعی وکالت و انجام رسالت نمایندگی مجلس است باید از جهت اصل و نسب از اعتبار خانوادگی برخوردار باشد در این مورد علی (ع) به مالک اشتر دستور میدهد تا در انتخاب افراد ، نجابت و اصالت خانوادگی فرد را مد نظر قرار دهد.
امام (ع) فرمود:«… من اهل البیوتات الصالحه… از خاندانهای نجیب و شایسته باشند«.
2- خوش سابقه باشد : حسن سوابق افراد موجب اعتماد مردم بوده و یکی از راههای تضمینی سلامت کار درآینده است.امام (ع) حسن سابقه افراد را یکی از شرائط لازم برای مراوده و گزینش افراد در مسئولیتها می داند امام (ع) فرمود: «… والسوابق الحسنه ، فردی خوش سابقه باشد ».
3– یاور ضعفا بوده و وامدار اغنیا نباشد : علی (ع) فرمود:
«ای مالک فردی را به مسئولیت بگمار که: یرأف بالضعفاء و ینبوا علی الا قویاء نسبت به ضعیفان و مستضعفان مهربان باشد و به زورمندان بی اعتنا باشد. »
4- قدرت بیان حقایق را داشته باشد : برابر قانون ، نماینده مجلس حق اظهار نظر در تمام امور مملکت را دارد . استفاده از چنین حق بزرگی بدون برخورداری از قدرت بیان وجسارت در گفتار امکان پذیر نیست .
علی (ع) به مالک فرمود : «اقولهم بمر الحق لک ، ای مالک کسی را بهای بیشتری بده که گویاترین آنها در بیان حق (حقایق تلخ) باشد. »
5– پست و مقام او را سرمست نکند : یکی از خطرهایی که برخی از مسئولین را تهدید می کند این است که اگر آن مسئول ظرفیت لازم را نداشته و فاقد سعه صدر باشد، سرمست مسئولیت و پست می گردد و با صطلاح خود را گم می کند و دچار نوعی خود باختگی و میز مداری می شود و در این صورت به مجموعه ارزشها و اعتقادات خود پشت پا زده و نسبت به مردم و افکار عمومی بی اعتنا گردیده و توجهی به خواسته ها و نیازهای مردم نخواهد کرد.
علی (ع) در سفارش به مالک فرمود:«..ممن لا تبطره الکرامه، ( ای مالک کسی را برگزین که) پست و مقام او را سرمست ننماید»
6- از صداقت برخوردار باشد : فردی که ادعای وکالت مردم شریف این مرز و بوم را دارد در حد عالی و سرآمد باید از عنصر صداقت در رفتار و کردار بهرمند باشد تا در پرتو صدق و صفای باطن با مردم یکرنگ بوده واز هرگونه رفتار و کرداری که رنگ سیاسی کاری و عدم صداقت دارد مبرا باشد . آنچه امروز جامعه ما به آن نیاز دارد برخورد صادقانه متولیان جامعه با مردم است.
شرایط خاص کاندیدای مجلس
با عنایت به مباحثی که در بحث وظائف نمایندگان مجلس شورای اسلامی ذکر گردیده است ، روشن و مبرهن است که نمایندگان مردم علاوه بر شرائط عام باید از صفات خاص برخوردار باشند، صفات خاصی که درحسن اجرای وظائف نمایندگی نقش موثر و کاربردی داشته باشد.
در سطور زیر بطور اختصار به برخی از مهمترین شرائط خاص داوطلبان نمایندگی مجلس اشاره می گردد :
1- برخورداری از تخصص مطلوب بالاخص تخصص در علم حقوق
درست است که مجلس باید مجمعی از تخصص های مختلف باشد تا بتواند در تمام زمینه ها بطور تخصصی و کارشناسانه، قوانین لازم را وضع نماید، اما تردیدی وجود ندارد که مناسب ترین و متجانس ترین تخصص با توجه به ماهیت قوه مقننه ، داشتن مهارت لازم در علم حقوق است، زیرا هر طرح و لایحه تخصصی (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) برای این که لباس قانون به تن نماید باید با قالب و شاخصه های مبانی و موازین علم حقوق اندازه گیری وسنجیده شود ، آنگاه صبغه قانونی به خود بگیرد. بنابراین لازمه وضع قوانین مناسب ، داشتن اطلاعات در زمینه علم حقوق است.
2- شناخت لازمه از مبانی اسلام بالاخص آگاهی از قوانین و حقوق در اسلام
برابر قانون اساسی مصوبات نمایندگان مجلس نباید مخالف قوانین اسلام باشد. در اصل هفتاد و دوم آمده است: مجلس شورای اسلامی نمی تواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام و مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد.
مع الوصف لازمه عدم تصویب قوانین مغایر با اصول و اعتقادات مذهب شیعه این است که نمایندگان مردم از معرفت و شناخت لازم نسبت به قوانین و دستورات حقوقی اسلام برخوردار باشند.
3- فهم مبانی دینی و حقوقی قانون اساسی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بعنوان میثاق و منشور ملی ، برگرفته از مبانی اعتقادی اسلام، فلسفه سیاسی و فلسفه تشریع احکام از منظر شیعه است. از آنجائی که یکی از مهمترین ابزار و معیار کار برای مجلس، قانون اساسی می باشد، لذا نماینده مردم باید بطور جدی نسبت به مبانی اعتقادی و حقوقی ای که شاکله قانون اساسی را ایجاد نموده است، آگاهی داشته و فهم درست و استنباط صحیح از آن مبانی داشته باشد.
4- اشراف بر ابزار و ساز و کارهای لازم
یک نماینده زمانی اقدام به وضع قوانین جامع ومانع می نماید که بر ابزار و شاخصه های موثر در تدوین و تصویب قوانین اشراف داشته باشد، بعنوان مثال، هر نماینده باید در حد قابل قبولی بر اصول قانون اساسی ، قانون برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و آئین نامه داخلی مجلس و غیره اشراف و حضور ذهن داشته باشد. در چنین حالتی است که نماینده خواهد دانست چه اصولی از قانون اساسی اجرا نگردیده و یا مواد و تبصره های مندرج در قوانین عادی صرفاً تصویب شده و جامه عمل به خود نپوشیده است.
5- توان طراحی و برنامه ریزی
مجلس کانون تصمیم گیری و تصمیم سازی مملکت است. مجلس شورای اسلامی براساس جایگاه و اقتدار ویژه اش، می تواند در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی، قوانین لازم را وضع نماید.(اصل۷۱) یکی از اختیارات و وظائف نمایندگان ارائه طرح پیرامون حوادث واقعه و امور مملکت است.(اصل۷۴) معهذا یکی از صفات لازم برای نماینده این است که از قدرت برنامه ریزی، طراحی و تدبیر امور بهره مند باشد وطبیعی است که برای طراحی و برنامه ریزی علاوه بر علم لازم باید از ذهن خلاق، عقل تحلیل گر و بهره هوشی مناسب برخوردار بود.
6- قدرت بیان و برخورداری از هنر انتقال مطالب
با تدقیق در امور جوهره فعالیتهای قانونی مجلس شورای اسلامی و تجربه عملی دوره های متعدد مجلس در بعد از انقلاب اسلامی به نظر می رسد بعد از صفت تخصص و علم لازم برای مجلس مهمترین ویژگی موثر در پیشرفت و موفقیت هر نماینده مسأله قدرت بیان و توانایی در سخنوری یک نماینده است.
به تجربه ثابت شده است که اگر نماینده ای از هنر بیان و فن سخنوری بی بهره باشد، حتی قادر به بهره گیری مطلوب از علم و تخصص خود در عرصه مجلس نخواهد بود.در مورد اهمیت قدرت بیان، علی(ع) فرمود: «رب کلام انفذ من سهام، چه بسا سخن و بیان از تیر نافذتر است. »
7– صاحب اندیشه وتفکر
صحن مجلس صحنه تضارب افکار و اندیشه است. نمایندگان مجلس باید در عرصه تعامل یا تقابل و یا تعاطی اندیشه ها در جامعه و مجلس نقش موثر و راهبردی داشته باشند. هرگاه نماینده مجلس صاحب اندیشه متعالی وسازنده باشد می تواند در رشد و توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور ، استان و حوزه انتخابیه خویش نقش مفیدی ایفا نماید.
برخورداری از قدرت تحلیل و طراحی و تولید اندیشه موجب خواهد شد تا نماینده مردم در زیر چتر حمایتی گروه یا باند سیاسی خاصی قرار نگرفته و بعنوان مقلد سیاسی مقلدانه به نسخه های عملیه آنان در راستای منافع حزبی و باندی عمل ننماید و یا بعنوان فردی منزوی و عضوی غیر فعال و منفعل منتظر نخواهد ماند تا دوره چهارساله نمایندگیش به اتمام برسد.
انجام رسالت سنگین نمایندگی می طلبد که نماینده مردم ، صاحب تفکر باشد. تا قادر به تحلیل و ارزیابی رویدادهای جامعه بوده و توان بررسی اندیشه ها و نحله های فکری و سیاسی را داشته باشد.
8- آشنایی با اندیشه حکومتی حضرت امام راحل (ره) و مقام معظم رهبری و قدرت تبیین آن
از آنجائی که افکار و اندیشه های حکومتی رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) جزء محکمات و بینات انقلاب بوده و باید مبنای اداره جامعه باشد ، لذا لازم است که نمایندگان مجلس با اندیشه امام (ره) رهنمودها و سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران که از سوی مقام معظم رهبری ترسیم و تعیین می گردد، آشنا باشند تا قوانینی مغایر با دستورات حکومتی امام (ره) و رهبر انقلاب وضع نگردد.
9- شناخت لازم از اندیشه های احزاب و تشکلهای سیاسی
آگاهی از مشربها و تفکرات گروههای سیاسی کمک خواهد کرد تا نمایندگان در تأیید یا رد لوایح و طرحها ویا در تصمیمات خود در دام اهداف حزبی و باندی برخی از گروههای سیاسی قرار نگیرند.
10- درک درست از روشهای دشمنان اسلام و ایران
دشمن شناسی یکی از رموز موفقیت هر نیروی متعهد سیاسی است. لازمه مبارزه با خصم و آب به آسیاب دشمن نریختن این است که انسان ، دشمن و ترفندهای رنگارنگش را بشناسد. نمایندگان مجلس با توجه به مسئولیت خطیرشان در حفظ و حراست انقلاب اسلامی و تأمین مصالح مردم باید در شناخت دشمنان وشیوه های ضربه و توطئه آنان بطور نسبی سرآمد دیگر اقشار جامعه باشند.
11-آشنایی با نیازها و خواسته های مردم
نماینده مجلس باید در شناخت مشکلات و مسائل حاد و ضروری کشور مردم ، از آگاهی کامل و دقیقی برخوردار باشد تا بتواند در راستای حل معضلات مردم ، راهکارهای مناسبی را در قالب وضع قوانین پیش بینی نماید. اگرنمایندگان مردم نسبت به درد و مایحتاج موکلین خود بی تفاوت یا ناآگاه باشند بدون شک ، جامعه بتدریج دچار بحران گردیده و حوادث غیر قابل کنترلی رخ خواهد داد.
ضرورت دارد نمایندگان مردم نسبت به مسائل اشتغال ، کاهش بیکاری ، سازماندهی اقتصادی و فرهنگی ، مبارزه با تبعیض ، کاهش اختلاف طبقاتی ، تحکیم مبانی دینی و ارزشی ، تمهید مقدمات بمنظور گسترش عدالت اجتماعی و… اهتمام ویژه ای بنمایند.
12- ارائه برنامه و تبیین اهداف خود
یکی از شاخصه های رشد و بلوغ سیاسی این است که مردم در عرصه رقابت انتخاباتی به افکار رأی بدهند نه به افراد. از نشانه های صاحب فکر بودن کاندیداهای نمایندگی مجلس این است که دارای برنامه و اهداف مشخص باشند و این برنامه ها و طرحها بدور از غوغا سالاری باید در چهار چوب قانون اساسی ودیگر قوانین موضوعه مرتبط با وظائف نمایندگان باشد
.
